Κάθε νέος χρόνος συμβολίζεται ως μία ευκαιρία για ένα νέο ξεκίνημα. Θέτουμε στόχους, όρια και ελπίδες και σε 364 (ή 365 για τα δίσεκτα) μέρες γυρίζουμε πίσω για να δούμε τι καταφέρουμε. Για να περάσουν τα μεσάνυχτα και να το κάνουμε ξανά. Σαν ένα παιχνίδι που όταν τελειώνεις μία πίστα, αρχίζεις από την αρχή μία καινούρια. Στην πραγματική ζωή βέβαια δεν υπάρχουν checkpoints, για να πηγαίνουμε πίσω όταν κάτι δεν πήγε όπως θα το θέλαμε, οπότε κάθε απόφαση μετράει. Σήμερα λοιπόν θα μιλήσουμε για την θεωρία παιγνίων, και πως τα μαθηματικά και η λογική μπορούν να μας βοηθήσουν να παίρνουμε τις θεωρητικά ”σωστές” αποφάσεις για να έχουμε όλοι ένα καλύτερο end of year review στις 31 Δεκεμβρίου.
Χρονικά, η ιστορία μας ξεκινά το μακρινό 1914 στην πηγή της φωτογραφίας του εξωφύλλου. Τα Χριστούγεννα, σε πάρα πολλά σημεία των χαρακωμάτων στο δυτικό μέτωπο του πολέμου, επικράτησε μία ανεπίσημη ανακωχή ανάμεσα στις δύο πλευρές. Άγγλοι και Γερμανοί στρατιώτες βγήκαν από τα χαρακώματα, βρέθηκαν στη μέσα και αντάλλαξαν φαγητό και τσιγάρα, τραγούδησαν κάλαντα, μάζεψαν τους νεκρούς τους και (με ένα ερωτηματικό για την ιστορική ακρίβεια) έπαιξαν ποδόσφαιρο. Δεν ήταν το πρώτο παράδειγμα τέτοιας συμπεριφοράς, μα ήταν η πρώτη φορά που έγινε μεμονωμένα σε τόσα ξεχωριστά σημεία, ανεξάρτητα το ένα από το άλλο και με σαφείς οδηγίες για το αντίθετο.
Το 1980, στο πανεπιστήμιο του Michigan, ο καθηγητής πολιτικής επιστήμης Robert Axelrod, διοργάνωσε ένα τουρνουά πάνω στο δίλημμα του φυλακισμένου. Κάλεσε γνωστούς επιστήμονες της θεωρίας παιγνίων για να καταθέσουν τις στρατηγικές τους, με σκοπό να βρουν την πιο αποτελεσματική. Το παιχνίδι ήταν απλό. Σε κάθε γύρο, η κάθε πλευρά επιλέγει αν θα συνεργαστεί με τον αντίπαλο ή όχι. Αν συνεργαστούν, παίρνουν και οι δύο 3 πόντους, αν δεν συνεργαστεί κανένας από τους δύο παίρνουν και οι δύο από έναν, ενώ αν η μία πλευρά συνεργαστεί και η άλλη όχι, αυτός που δεν συνεργάστηκε παίρνει πέντε πόντους ενώ ο άλλος μηδέν.
Συνολικά κατατέθηκαν 14 στρατηγικές και ο Axelrod πρόσθεσε μία 15η που σε κάθε γύρο στην τύχη αποφασίζει αν θα συνεργαστεί ή όχι. Κάθε τακτική θα έπαιζε μία φορά απέναντι σε κάθε άλλη και κόντρα σε ένα αντίγραφο του εαυτού της. Τα παιχνίδια διαρκούσαν 200 γύρους, και το τουρνουά επαναλήφθηκε πέντε φορές για να διασφαλιστεί πως το αποτέλεσμα δεν ήταν τυχαίο.
Η τακτική που κέρδισε λεγόταν ‘Tit-for-Tat’ και ήταν πάρα πολύ απλή. Ξεκινά στον πρώτο γύρο με συνεργασία, και από εκεί και πέρα σε κάθε αντιγράφει τι έκανε ο αντίπαλός του στον προηγούμενο γύρο. Θα αποφύγω να αναφέρω ακόμα τους λόγους για να προσθέσω ένα ακόμα κομμάτι στην ιστορία. Αφού αναρτήθηκαν τα αποτελέσματα, ο Axelrod θέλησε να διοργανώσει ένα ακόμα τουρνουά με μία αρκετά σημαντική διαφορά. Κάθε παιχνίδι θα διαρκούσε περίπου 200 γύρους, αλλά όχι ακριβώς. Ο αριθμός θα ήταν τυχαίος σε κάθε παιχνίδι για να μην χρησιμοποιηθεί αυτή η γνώση σαν κομμάτι της στρατηγικής.
Στο δεύτερο τουρνουά, ο Axelrod έλαβε 62 στρατηγικές, και πάλι πρόσθεσε την μία που επιλέγει τυχαία. Για ακόμα μία φορά, η ‘Tit for Tat’ βγήκε νικήτρια. Ο Axelrod εξήγησε τα ευρήματά του στο βιβλίο του ‘Η εξέλιξη της συνεργασίας’ που κυκλοφόρησε το 1984 και σύμφωνα με τα λεγόμενα του κάθε χρόνο λαμβάνει περίπου 300 αναφορές σε ερευνητικές εργασίες και διατριβές.
Γυρνώντας στο γιατί ήταν η τακτική που κέρδισε, ο λόγος είναι πως ακολουθεί πιστά τέσσερις αρχές, που είτε λίγο είτε πολύ ήταν κοινές σε αυτές που κυριάρχησαν στις δύο εκδόσεις του τουρνουά.
- Ήταν καλή, δεν ήταν η πρώτη πλευρά που δεν συνεργάστηκε με τον αντίπαλο
- Ήταν δυνατή, όταν ο αντίπαλος δεν συνεργαζόταν απαντούσε αντίστοιχα
- Ήταν συγχωρετική, δεν κρατούσε κακίες
- Ήταν ξεκάθαρη, δεν είχε περίπλοκα σενάρια να σκεφτεί και κάθε απόφαση ήταν άμεση.
Κάτι που επίσης έγινε σαφές με την ανάλυση των αποτελεσμάτων, είναι πως ο αρχικός τρόπος σκέψης για το δίλημμα του φυλακισμένου είναι ελλιπής για μη μεμονωμένα περιστατικά. Το ‘Tit-for-Tat’ είναι μία στρατηγική που εκ φύσεως, σε κάθε παιχνίδι μπορεί είτε να φέρει ισοπαλία, είτε να χάσει από τον αντίπαλο. Δεν μπορεί να κερδίσει ποτέ. Κι όμως, σε συνθήκες που όλοι αντιμετωπίζουν όλους είναι αυτή που βγαίνει νικήτρια.
Γυρνώντας πίσω στο 1914, η ανακωχή που συζητήσαμε ήταν η απόδειξη της συμπεριφοράς που λεγόταν ‘live and let live’. Και αν το σκεφτεί κανείς, πρόκειται για μία πραγματική εφαρμογή του διλήμματος του φυλακισμένου. Κάποιος από τους δύο πρέπει να πατήσει πρώτος την σκανδάλη, μα ξέρει πως αν το κάνει η άλλη πλευρά θα απαντήσει. Οπότε, με βάση και το ένστικτο επιβίωσης του ανθρώπου και οι δύο πλευρές συνεργάζονται για να ζήσουν.
Υπάρχουν αμέτρητα παραδείγματα, τόσο στην καθημερινή ζωή, όσο και στην φύση ανάμεσα στα ζώα, που αποδεικνύουν πως αυτή είναι όντως η καλύτερη στρατηγική, και είναι κάτι που λίγο πολλοί οι περισσότεροι από εμάς ίσως το κάνουμε και ασυναίσθητα. Ακόμα και έτσι όμως, η εμπιστοσύνη και η συνεργασία ανάμεσα στους ανθρώπους βρίσκεται σε ένα αρκετά κακό επίπεδο, φέρνοντας μας ξανά στην αρχή του διλλήματος του φυλακισμένου.
Σε αυτό που θέλω να καταλήξω, είναι πως όλοι μας αντιμετωπίζουμε δύσκολες καταστάσεις, με ανθρώπους που εκμεταλλεύονται καταστάσεις ή και εμάς τους ίδιους. Και ίσως είναι λίγο ανακουφιστικό ή απελευθερωτικό να ξέρουμε πως επιστημονικά, και κοιτώντας το δάσος αντί για το δέντρο, η συμπεριφορά μας είναι σωστή. Σε μεμονωμένα παιχνίδια είναι προφανές πως το περιβάλλον κατευθύνει τους παίκτες. Με αρκετό χρόνο και αρκετές αλληλεπιδράσεις όμως, είναι οι παίκτες που καθορίζουν και αλλάζουν το περιβάλλον γύρω τους.
Και όσον αφορά την απάντηση στην αρχική πρόταση, η δική μου συμβουλή θα ήταν να έχεις πάντα στο νου σου τις τέσσερις αρχές που αναφέραμε. Κοιτώντας το συνολικά, και παρόλο οι ‘’ήττες’’ διατηρούνται πιο εύκολα στη μνήμη μας, στις 31 Δεκεμβρίου του 2025 ίσως θυμάσαι πως συνολικά στο τέλος βγήκες κερδισμένος/η.
Σε περίπτωση που το κείμενο αυτό σου δημιούργησε μία περιέργεια για να μάθεις περισσότερα πράγματα σχετικά με την θεωρία παιγνίων και το πως ανιχνεύεται στην ανθρώπινη συμπεριφορά, αλλά δεν θα κάτσεις να διαβάσεις και ολόκληρη πανεπιστημιακή διατριβή, αυτό το βίντεο του Veritasium πάνω στην ιστορία του Robert Axelrod και αυτό το μικρό διαδραστικό παιχνίδι (έχει μεταφραστεί και στα ελληνικά) για το δίλημμα του φυλακισμένου είναι εξαιρετικές πηγές που και εγώ ο ίδιος χρησιμοποίησα.