Η έκτη μαζική εξαφάνιση

Το μέλλον της ζωής στη γη εξαρτάται από την ικανότητά μας να αναλάβουμε δράση.

David Attenborough

Είναι γνωστό ότι κανένα είδος δεν επιβιώνει αιώνια. Η εξαφάνιση των ειδών είναι ένα φυσικό φαινόμενο, απαραίτητο για την εξέλιξη της ζωής στον πλανήτη μας. Πλέον, χάρη στην επιστήμη της παλαιοντολογίας, γνωρίζουμε ότι η Γη έχει υποστεί επανειλημμένα δραματικούς μετασχηματισμούς, όπου είδη εξαφανίστηκαν μαζικά. Συγκεκριμένα, έχουν καταγραφεί πέντε μαζικές εξαφανίσεις ειδών στο γεωλογικό παρελθόν, οι οποίες προκάλεσαν ριζικές αλλαγές στα οικοσυστήματα (γνωστές και ως Big Five). Μετά από κάθε τέτοια περίοδο, η βιοποικιλότητα ανέκαμπτε, νέα είδη εξελίσσονταν και διαμόρφωσαν σταδιακά τον πλανήτη όπως τον γνωρίζουμε. Σήμερα, ωστόσο, παρατηρείται μια νέα περίοδος μαζικής εξαφάνισης, η οποία, σε αντίθεση με τις προηγούμενες, δε φαίνεται να οφείλεται σε φυσικά γεωλογικά ή αστρονομικά φαινόμενα, αλλά στην επίδραση του ανθρώπινου είδους.

Σύντομη εξήγηση των μαζικών εξαφανίσεων

Όπως ανέφερα ήδη, η μαζική εξαφάνιση αποτελεί το φυσικό φαινόμενο κατά το οποίο παρατηρείται μια απότομη αλλαγή στην ποικιλία και την αφθονία των πολυκύτταρων οργανισμών. Υπό κανονικές συνθήκες, οι εξαφανίσεις ειδών παρουσιάζουν έναν φυσικό ρυθμό υποβάθρου: περίπου το 10% των ειδών χάνεται κάθε εκατομμύριο χρόνια, το 30% κάθε 10 εκατομμύρια χρόνια και το 65% κάθε 100 εκατομμύρια χρόνια. Εφόσον οι εξαφανίσεις συμβαίνουν περιοδικά, είμαστε σε θέση να εντοπίζουμε περιόδους της ιστορίας κατά τις οποίες οι εξαφανίσεις συνέβαιναν πολύ ταχύτερα από αυτόν τον ρυθμό υποβάθρου – αυτό μας δίνει στοιχεία ότι υπήρξε μια πρόσθετη περιβαλλοντική ή οικολογική πίεση που αύξησε τις εξαφανίσεις ειδών. Για να θεωρηθεί μια εξαφάνιση ως μαζική, πρέπει να εξαφανιστεί τουλάχιστον το 75% των ειδών μέσα σε λιγότερο από 2 εκατομμύρια χρόνια (μικρό διάστημα για τα γεωλογικά στάνταρ). Τα τελευταία 500 εκατομμύρια χρόνια έχουν καταγραφεί τα εξής επεισόδια μαζικής εξαφάνισης:

1. Ορδοβίκια – Σιλούρια γεγονότα εξαφάνισης (450 – 440 εκατ. χρόνια πριν)
2. Ύστερη Δεβόνια εξαφάνιση (375 – 360 εκατ. χρόνια πριν)
3. Πέρμια – Τριασική εξαφάνιση (252 εκατ. χρόνια πριν)
4. Τριασική – Ιουρασική εξαφάνιση (201.3 εκατ. χρόνια πριν)
5. Κρητιδική – Παλαιογενής εξαφάνιση (66 εκατ. χρόνια πριν)

Fun fact: Πολλοί πιστεύουν ότι οι δεινόσαυροι εξαφανίστηκαν κατά την 4η μαζική εξαφάνιση, αλλά στην πραγματικότητα εξολοθρεύθηκαν κατά την 5η.

Η 6η μαζική εξαφάνιση: Ο ανθρώπινος παράγοντας

Ενώ οι μαζικές εξαφανίσεις αποτελούν φυσικό μέρος της ιστορίας της Γης, ο σημερινός ρυθμός απώλειας ειδών είναι ανησυχητικά υψηλός. Σε αντίθεση με το παρελθόν, η πιθανή έκτη μαζική εξαφάνιση οφείλεται στην ανθρώπινη δραστηριότητα. Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι ο ρυθμός εξαφάνισης είναι 1.000 έως 10.000 φορές υψηλότερος από τον φυσικό, σύμφωνα με την Διεθνή Ένωση για τη Διατήρηση της Φύσης. Καθοριστικό ρόλο διαδραματίζει η μη βιώσιμη χρήση γης και νερού, κυρίως στην γεωργία. Το 40% της ξηράς έχει μετατραπεί για την παραγωγή τροφίμων, ενώ η γεωργία ευθύνεται για το 90% της παγκόσμιας αποψίλωσης και καταναλώνει το 70% του διαθέσιμου γλυκού νερού, αλλοιώνοντας δραστικά τα ενδιαιτήματα πολλών ειδών. Επίσης, η αλόγιστη παραγωγή και κατανάλωση τροφίμων επιβαρύνει σημαντικά την κλιματική αλλαγή, η οποία με τη σειρά της εντείνει τις πιέσεις στα οικοσυστήματα και τα απειλούμενα είδη, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο αλληλένδετων απειλών.

Οι αριθμοί για τα είδη είναι εξίσου ανησυχητικοί. Η έκθεση “Ζωντανός Πλανήτης 2022” του WWF καταγράφει μέση μείωση 69% στους πληθυσμούς άγριας ζωής που παρακολουθούνται μεταξύ 1970 και 2018. Η Διακυβερνητική Πλατφόρμα για την Επιστήμη και την Πολιτική για τη Βιοποικιλότητα και τις Υπηρεσίες Οικοσυστημάτων (IPBES) εκτιμά ότι περίπου 1 εκατ. είδη απειλούνται με εξαφάνιση, πολλά μέσα σε λίγες δεκαετίες. Αυτοί οι αριθμοί αφηγούνται την ιστορία ενός πλανήτη υπό τεράστια πίεση, ενός πλανήτη όπου η ζωή σβήνει με ανησυχητικό ρυθμό.

Δέκα εξαφανισμένα είδη

Ο απολογισμός της ανθρώπινης δραστηριότητας είναι θλιβερός. Ακολουθούν δέκα παραδείγματα ειδών που χάθηκαν από τον πλανήτη μας:

1. Ντόντο (Raphus cucullatus): Αυτό το πτηνό, ενδημικό στον Μαυρίκιο, εξαφανίστηκε τον 17^ο αιώνα λόγω του κυνηγιού και της καταστροφής του βιότοπου.

2. Μεταναστευτικό περιστέρι (Ectopistes migratorius): Αυτό το βορειοαμερικανικό πτηνό, που κάποτε αριθμούσε δισεκατομμύρια, κυνηγήθηκε μέχρι εξαφάνισης στις αρχές του 20^ου αιώνα.

3. Τίγρη της Τασμανίας (Thylacinus cynocephalus): Αυτό το μοναδικό μαρσιποφόρο αρπακτικό, ενδημικό στην Αυστραλία, κυνηγήθηκε μέχρι εξαφάνισης στις αρχές του 20^ου αιώνα.

4. Θαλάσσια Αγελάδα του Στέλλερ (Hydrodamalis gigas): Αυτό το τεράστιο θαλάσσιο θηλαστικό, που ανακαλύφθηκε τον 18ο αιώνα, κυνηγήθηκε μέχρι εξαφάνισης μέσα σε μόλις 27 χρόνια από την ανακάλυψη του.

5. Μεγάλη Άλκα (Pinguinus impennis): Αυτός ο πιγκουίνος, κάποτε άφθονος στον Βόρειο Ατλαντικό, κυνηγήθηκε για τα φτερά, το κρέας και το λάδι του, οδηγώντας στην εξαφάνισή του στα μέσα του 19^ου αιώνα.

6. Πυρηναϊκός Αίγαγρος (Capra pyrenaica pyrenaica): Αυτό το υποείδος του ισπανικού αίγαγρου εξαφανίστηκε από το κυνήγι και την απώλεια βιότοπου το 2000.

7. Χρυσός Φρύνος (Incilius periglenes): Ο βάτραχος αυτός, ενδημικός στην Κόστα Ρίκα, εξαφανίστηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1980, πιθανώς λόγω απώλειας βιότοπου και κλιματικής αλλαγής.

8. Μπαϊτζί (Lipotes vexillifer): Αυτό το δελφίνι του γλυκού νερού, ενδημικό στον ποταμό Yangtze στην Κίνα, κηρύχθηκε λειτουργικά εξαφανισμένο το 2006.

9. Τίγρη της Ιάβας (Panthera tigris sondaica): Αυτό το υποείδος τίγρης, ενδημικό στο ινδονησιακό νησί της Ιάβας, εξαφανίστηκε από απώλεια βιότοπου και κυνήγι στα τέλη του 20ού αιώνα.

10. Μαμούθ (Mammuthus primigenius): Ενώ η κλιματική αλλαγή έπαιξε ρόλο στην παρακμή τους, το κυνήγι από τους πρώιμους ανθρώπους συνέβαλε στην εξαφάνιση αυτών των εμβληματικών γιγάντων της εποχής των παγετώνων.

Η κατάσταση είναι ομολογουμένως δύσκολη. Δεν μπορούμε να φέρουμε πίσω τα είδη που χάσαμε, αλλά μπορούμε να δράσουμε για να αποτρέψουμε περαιτέρω εξαφανίσεις και να προστατεύσουμε την απίστευτη ποικιλομορφία της ζωής που απομένει. Οφείλουμε να λάβουμε συλλογική δράση, με το να υιοθετήσουμε μια ολιστική προσέγγιση που θα στοχεύει στις ρίζες του προβλήματος και θα ενθαρρύνει μια παγκόσμια δέσμευση για την προστασία. Η Γη, το σπίτι μας, κρέμεται από μια κλωστή. Αν δεν αναλάβουμε άμεσα δράση, ίσως γίνουμε οι αρχιτέκτονες της δικής μας καταστροφής, αφήνοντας πίσω μας έναν πλανήτη άγονο και έρημο, θλιβερό μνημείο της αδιαφορίας μας.

Πηγές – έξτρα πληροφορίες:

1. What is a mass extinction, and why do scientists think we’re in the middle of one?
2. What is the sixth mass extinction and what can we do about it?
3. There have been five mass extinctions in Earth’s history